Een vergelijkend analyse:
Au hasard Balthazar en The Turin Horse
Au hasard Balthazar en The Turin Horse
Voor dit essay vergelijk ik twee scènes uit de fictie films Au hasard Balthazar (1966) van Robert Bresson en The Turin Horse (2011) van Béla Tarr. Beide films keek ik op verschillende momenten in mijn leven, jaren van elkaar verwijderd. Maar alsnog hebben beide dezelfde indruk op mij achtergelaten en op een manier de kijk op mijn eigen leven aangepast. Ik wou deze films ook gebruiken omdat ik het erg mooi vindt hoe ze in hun essentie erg eenvoudig zijn; één verhaal volgt een ezel en de ander een paard. Toch valt er in beide een diepe gelaagdheid te ontdekken en een specifieke kritiek op de mensheid, die alleen onthuld wordt in zijn eis aan de kijker: geduld. De kritiek die beide films omvat vormen ook de thema’s: ethische handelingen in de mensheid.
Beide films beginnen met de dieren als onze protagonisten. We blijven ze volgen en zien daarmee in zowel Bresson als in Tarr’s film de nadruk op de onschuld en puurheid van de dieren, in sterk contrast met de wreedheid van de mens die ze omringt. Bresson begint zijn film met een weiland waar een groep ezels grazen. Willekeurig kiezen ze er een uit en nemen hem mee. Zo is de orde verstoord en begint de reis van de ezel, van eigenaar naar eigenaar. Tarr begint zijn film echter met het paard en zijn vaste eigenaar achterop, galopperend door een verslindende storm. Door de hele film blijft het paard dezelfde eigenaar hebben. Er komt echter een punt waarop het paard weigert te lopen en de staat van evenwicht daarmee verstoord. Dit is een obstakel voor de eigenaar en zijn dochter die vanaf dat punt steeds meer moeilijkheden ondervinden in de routine van hun dagelijks leven. Beide films hebben dus een andere opbouw richting de verstoring in evenwicht, alsnog hebben beide wel hetzelfde conflict van individu tegen maatschappij. Al moeten we deze term hier iets anders interpreteren. De dieren zijn een middel, een symbolische representatie om de ethische conflicten van de mensheid in een sociaal maatschappelijke context te plaatsen.
De scènes die ik heb gekozen, vormen naar mijn mening het belangrijkste moment in beide films. In Au hasard Balthasar is dit het moment waarop de ezel omringd is door een aantal mensen die hun bagage willen vervoeren met de ezel, die weigert te lopen. Als reactie hierop wordt hij geslagen door de eigenaar. In The Turin Horse wil de eigenaar van het paard met hem het dorp in, maar het paard weigert. Zijn eigenaar slaat hem herhaaldelijk in de hoop op verandering, tot zijn dochter naar buiten loopt en aangeeft dat het geen nut heeft. Dit zijn twee enorm belangrijke sleutelscènes in beide films. Ze laten een moment zien waarop twee dieren in al hun onschuld en weerloosheid voor ons als kijker staan. Dit roept een emotioneel effect bij ons op, gefrustreerd met de ethische handelingen van de mensen in de film. Er kan hier echter nog een laag aan betekenis aan toegevoegd worden. Beide scènes onthullen een pessimistische waarheid. Wanneer de mensen de dieren slaan doen ze dit herhaaldelijk in de hoop verandering te zien, al gebeurt dit niet. Het lijkt in beide films bijna op een knipoog naar het mythologische verhaal van Sisyphus. Een hang naar een verdoemde illusie die de mensen blind maakt, wanneer hun handelingen repetitief verlangen naar verandering en dit niet krijgen. Als het constant omhoog rollen van de rots, is het hier het herhaaldelijk slaan van de dieren. Helaas veranderd door de films heen het gedrag van de mensen niet. In de film van Bresson leidt dit tot de dood van de ezel. In de film van Tarr heeft het paard en zijn eigenaar geen water meer en zitten ze vast in hun moeilijke leefomstandigheden. De ontwikkelingen in beide films hebben zo veel overeenkomsten. Kijkend naar de opbouw hiervan, wordt het belang en effect goed aangegeven in het boek Filmart: “Patterns of development encourage the spectator to form long-term expectations that can be delayed, cheated or gratified.” (Bordwell et al., 2020, p. 87) In de films worden onze verwachtingen niet tevredengesteld omdat geen van beide een herstel vinden in hun ontwikkeling.
De vertelling van de films is beperkt en subjectief. In The Turin Horse blijft ons zicht gebonden aan die van het paard en zijn eigenaars. Onze onwetendheid over de nabije toekomst is gelijk aan die van de personages. We laten onszelf met geduld varen op de golven van tijd, richting het einde van de film. In Au hasard Balthazar is de vertelling voortgestuwd door de belevingswereld van de ezel, omdat de beperking van zijn zicht ook de beperking vormt van die van ons. Dit werkt erg goed in de film, omdat we de ezel vanaf kleins af aan volgen, waardoor we een sterkere emotionele band met hem opbouwen. Er is sprake van een perceptueel-subjectieve vertelling, omdat de identificatie van de waarneming van een personage bij één point of view blijft.
In de scène waarin de ezel geslagen wordt, voelen we ons nu nog gefrustreerder. Ditzelfde gevoel hebben we in The Turin Horse. Wij worden er bewust van gemaakt dat het paard weerloos is in zijn situatie. De narratieve keuzes hebben dit versterkt, met de dieren centraal geplaatst in plaats van de mens. Andersom had dit niet hetzelfde effect op ons gehad.
Voor de mise-en-scène in de films is veel gebruik gemaakt van setting, kostuums, licht en gedrag van de personages. Al deze elementen versterken de sombere sfeer in beide films.
De setting van de films is een sociaal-realistische. De ezel en het paard zijn omgeven door mensen in moeizame leefomstandigheden, voornamelijk op het platteland. Het huis in The Turin Horse ziet er afgevallen uit. Deuren die geopend worden hangen al half los van de muren. De inrichting van het huis is klein. Hun bedden staan dicht naast elkaar en hun schaarse oude kleren liggen netjes opgevouwen in kleine kisten. Zo geeft de kennismaking met het huis al meer begrip voor de situatie waarin de personages zich bevinden. In Au hasard Balthazar heeft de ezel meerdere eigenaars die zich in verschillende woonsituaties bevinden. We beginnen met een huis dat een goedverzorgde indruk maakt. De eigenaars zijn goedgekleed en de kinderen hebben vrijwel geen zorgen. Later in de film zijn de nieuwe eigenaars van de ezel minder goed gesteld. Hun huis is kleiner en ziet er minder goed uit. Er wordt hard gewerkt om de kost te verdienen. De contrasten tussen de settingen en kostuums in deze film laten nog sterker de kritische sociale context van het verhaal naar voren komen.
De films zijn beide zwart-wit en zijn in hun belichting neutraal en realistisch. Wanneer de personages in The Turin Horse op een dag geen licht meer hebben en in het donker tegen elkaar praten, zien wij niks net zoals hen. Wanneer ze lampen handmatig aansteken lijkt het alsof dat ook voor ons de enige verlichting is waarmee we onze personages aanschouwen. Ook in Au hasard Balthazar is het licht altijd waarheidsgetrouw aan de situatie in de film. Je voelt je als kijker hierdoor niet gemanipuleerd bepaalde emoties te voelen op momenten in de film, eerder wordt er ruimte gegeven aan ons om zelf tot conclusies te komen wat betreft gevoel.
Het gedrag van de personages heeft in beide films veel overeenkomsten. De scènes waarin de dieren geslagen worden laten een gelijksoortig gedrag in de mensen zien, die overkomt als wreed. In beide scènes zijn de dieren tot niks anders in staat dan te reageren op de situatie met het dierlijke onvermogen te handelen. Hun onschuld wordt sterk in contrast geplaatst met de mensen, maar aangezien we de sociale context van deze mensen ook mee hebben gekregen zouden we kunnen zeggen dat het mogelijk is op een manier begrip te hebben voor de daden van de mens. Want kunnen we in een moeizame leefsituatie, de ethische handelingen van de mensen nog wel op dezelfde manier oordelen als dat we normaal gesproken zouden doen? Ik denk dat dit een van de vele vragen zijn die de films op dezelfde manier bij de kijker oproepen.
Uiteindelijk spreekt de vertelwijze in Au hasard Balthazar mij meer aan. Dit vanwege de wisselingen in eigenaars die ook verder een sociale context naar voren brengen. De ezel gaat aan het einde ook dood door de veelvoudige uitputting die de mens op hem gestort heeft, wat een grotere emotionele impact heeft gehad op mij als kijker in vergelijking met het einde van The Turin Horse. Hierin stond het einde eerder open tot eigen invulling. Ik moet zeggen dat ik beide films echter geniaal vindt in hun narratieve keuzes. Ze hebben de mensen op de achtergrond geplaatst en alsnog metaforisch gezien, ze op de voorgrond gezet. Ook zijn de films gelaagd en manipuleren de kijker niet, mede dankzij keuzes in mise- en-scène.
Referenties:
- The Turin Horse, film, 2011, Béla Tarr
- Au Hasard Balthazar, film, 1966, Robert Bresson
- Bordwell, D., Thompson, K. & Smith, J. (2020). Film Art: An Introduction. McGraw-Hill Education.